Hai un tempo comentaba no blog o que era escribir noutra lingua, e os meus esforzos para crear unha linguaxe literaria nun idioma que para min é alleo e aprendido de adulto, o alemán. Asistín a talleres de literatura creativa na Volkhochschule (Escola Popular) de Ratisbona, e aí nos motivaron para participar nun certame promovido polo Concello de Regensburg xunto co seu homónimo da cidade escocesa de Aberdeen, irmanada coa bávara. Os escoceses poderán participar con textos en inglés ou doric, o dialecto escocés desa rexión, tal e como os desta parte poden escribir os textos en alemán estándar ou en dialecto bávaro.
Aquí, a moi noble e moi leal cidade de Aberdeen, que nunca pisei.
Aquí, a cidade que me acolle dende hai anos. Ratisbona.
Podíase participar cunha poesía ou cunha prosa de 500 palabras como máximo, baixo o tema “A vida en Regensburg”. Foron seleccionados dez textos por cada cidade, e publicaranse nun libro bilingüe alemán-inglés. (Aquí, unha nova nun diario escocés, para quen comprenda a lingua de Faulkner mellor que a de Hans Magnus Enzensberger).
Pois tiven a tola idea de participar con dous textos, creados ex profeso en alemán, e o xuri tivo a tola idea de distinguir un deles(“Zurück“, que se pode traducir como “De volta, regreso”) entre os dez escollidos para a súa publicación.
Os meus relatos foron distinguidos varias veces con premios, sobre todo ó comezo da miña irregular carreira literaria, cando agromaban os certames en galego por todas partes. Gañei mesmo dous fóra das nosas fronteiras, un en Francia e outro en Arxentina, e moitos deles foron experiencias marabillosas. Pero este é o primeiro que obteño escribindo nunha lingua que non é a miña, o galego. É evidentemente unha cousa obxectivamente ben modesta, pero para min évos moi especial, porque me levou suor e sangue sacar 500 palabras en alemán, axeitar o meu estilo á miña habelencia real neste idioma (isto é, simplificar) e ser recoñecido por un xuri de autores en alemán. Teño que engadir que o texto tivo que ser corrixido por unha compañeira do país, e sen este puimento o premio non tería acontecido.
En resumo, unha grande e inesperada ledicia! Como xa explicara, son realista e non vou desembarcar no sistema literario alemán, pero este recoñecemento anímame a seguir experimentando nesta estrambilicada e fascinante lingua. Mais mañá volvo ó choio loitando con textos no meu idioma, onde os problemas e expectativas son moi distintas. E o libro bávaro-escocés, agora cun celme galego, no 2015.
Para celebralo, música doicha: Farin Urlaub, na súa carreira en solitario separado dos míticos Die Ärzte, rende homenaxe irónica-morriñenta ós Smiths e ós 80 no musical e textual, e a Nosferatu no visual neste vídeo, Sumisu.
Und immer wenn wir traurig waren Und traurig waren wir ziemlich oft Nahm ich dich in meine Arme Und dann hörten wir die Smiths
Manchmal auch The Cure oder New Order Aber größtenteils die Smiths
E sempre que estabamos tristes E tristes estabamos decote collíate nos meus brazos e escoitabamos os Smiths
Por veces tamén The Cure ou New Order pero as máis das veces os Smiths.
A temática do relato está relacionado con algo que vivimos todos hai menos de un mes: o cambio ó horario de inverno. Lembrades? Aquela noite de outubro, de sábado para o domingo, os que estabamos espertos ás tres da noite tiñamos en teoría que atrasar os nosos reloxos unha hora, ata as dúas. Polo tanto, vivimos o segmento horario entre as dúas e as tres dúas veces. Cousas estrañísimas, cortazarianas e kafkianas, que estamos afeitos a facer todos os anos.
Pero para kafkiano, a solución de RENFE para non alterar os seus horarios. Parar os trens unha hora, aí onde os colla a hora do cambio.
La noche del 25 al 26 de octubre los trenes nocturnos de Renfe paran una hora para llegar a destino a la hora programada
Comentando esta curiosa nova no feisbuc,Ana G. Chouciño, blogueira galega en Edimburgo e eu retámonos a escribir algo a esa hora, entre as dúas e as tres, unha hora que ía ser “borrada”. Diríavos que escribín “A hora que non foi” a esa hora, tería algo de verdade, pero non moito. Desenvolvín a idea na miña cabeza e cheguei a escribir dous parágrafos, mais o sono venceu e marchei para cama. Tanto ten, o relato nacera e xa non tiña volta atrás. Nos días seguintes colleu forma, e aí o tedes. Non sei o que escribiu Ana, nin se o quererá publicar, mais nada escrito vai perdido, na miña opinión, e no noso caso, esa hora suprarreal que non foi, entre as dúas e as tres que volveron ser as dúas, tampouco vai perdida.
Agardo que vos guste o relato.
Engadido: E esta é a parte de Ana G. Chouciño, Unha hora menos.
Hai pouco souben da aventura duns regensburgueses hai oito décadas. Unha epopea tola e insensata, mais marabillosa na súa inxenuidade, heroica e irrepetible. A viaxe dos Ballonauten, os Balonautas.
Érase unha vez Regensburg no ano 1932. O escenario, o mesmo que o de toda Europa trala desfeita e a crise do 29: paro, desesperanza e pobreza. Hai que dicir que hoxe Regensburg e Baviera teñen un nivel económico moi salientable con respecto a outras rexións de Alemaña, pero naqueles anos era todo o contrario: Regensburg era unha cidade pobre nun país en colapso económico, desemprego imparable e inflación brutal. A República de Weimar consagrara relativamente as liberdades e a democracia trala I Guerra Mundial tralo militarismo imperialista prusiano, pero se estaba amosando un rexime feble e inefectivo para os graves problemas do país.
Éranse naquel tempo e naquela terra un panadeiro de 26 anos, Jakob Schmid, e un amigo seu, Franz Perzl, traballador portuario (aquí mar non hai, pero si porto, fluvial no Danubio). Ámbolos dous considerabanse sportmen, como lles chamaban antes, cando o deporte era unha romántica filosofía de vida e non un negocio profesionalizado. Concretamente, ó fútbol, que xa tiña un oco no corazón dos alemáns mais que non tiña moito que ver co espectáculo de masas que é hoxe. Para estes dous membros do 1. FC Regensburg (clube extinto actualmente, penso eu) o fútbol podía unir persoas, facer amigos. Os dous eran sans, novos, vitais, con gañas de viaxar e ver mundo e ser recoñecidos como deportistas. Pero, ai, os dous eran pobres, desempregados e non tiñan un can para viaxar, atoados nunha cidade miserenta.
Reunión de “friquis” errantes: os do balón xigante cos do dirixible Zeppelin. Polo camiño atoparon máis buscavidas cos seus particulares espectáculos. Fonte: Das Projekt Ballonauten
E que fixeron? Pois o que fariades vós e eu. A única saída lóxica. Construir un carromato xiratorio de madeira en forma de balón de fútbol xigante e levalo polas estradas de todo o país. Financiaríanse vendendo postais e contactarían e pedirían hospitalidade polos clubes de fútbol que fosen atopando. O carro pesaba 600 quilos e turraban del eles mesmos, sen motor nin bestas. Durmían dentro. Ah, non é o que fariades vós? Nin eu tampouco, pero Jakob e Franz si. Os dous bávaros xa non eran dous parados máis entre tantos. Eran Balonautas.
Os balonautas celebran deixar a súa miserenta rexión, Oberpfalz, en dirección á rica Alta Franconia (Oberfranken). Fonte: web do proxecto.
Idílicas montañas. Sempre e cando non esteas rubíndoas cun balón xigante de madeira de 600 kg. Fonte: Spiegel
Que é o que fai tan especial a aventura destes dous arroutados ratisboneses? Primeiro, a proeza física monumental que realizaron. Non foron recoñecidos como deportistas nos seus tempos, é máis, na súa propia cidade ás penas se saíron no xornal. Pero baixo unhas condicións lamentables arrastraron ese monstro nada menos que 4000 km, percorrendo o país desde o Sur bávaro ata o norte no mar Báltico e de volta ó sur outra vez a Baviera e Baden-Württenberg, por estradas e carreiros, verán e inverno, sen axuda. Rubiron unha montaña de 1500 m. preto do Tegernsee (Baviera). Para baixar, tiveron que asegurar o macrobalón-caravana cun abeto, non fose precipitarse a rolos e arrastralos a eles. Esta epopea durou 16 meses. No norte o estibador Franz atopou traballo e abandonou a aventura, sendo substituído por Georg Grau que se uniu a Jakob en dirección sur.
Percorrido dos balonautas e acontecementos históricos no tempo que durou este. Infografía da revista Panenka.
Segundo, polo contexto. Cando partiron Alemaña era unha república libre e unida, chegaron coñecer o Berlín libertino dos cabarets. Mais era un país en crise, con convulsións sociais constantes e unha crise económica abafante, loita obreira e asaltos nazis. Mentres viaxaban, o fascismo consumou o seu ascenso ó poder e Hitler tomou o mando. Iniciouse a arrepiante ditadura que todos coñecedes, mais que daquela só se intuía. Os nazis viñan poñer orde, Hitler era o salvador. A guerra, o exterminio, o horror aínda non aconteceran.
Por suposto, todo por amor ó fútbol e ó deporte. Os balonautas contactaban cos clubes de fútbol e uníanse ós seus partidos. Fonte: Das Projekt Ballonauten.
En Agosto do 1933 a caravana-balón dos dous afoutos bávaros escachou definitivamente polo que é hoxe o Estado de Baden-Württenberg. Xa sufrira mil avarías e outras tantas reparacións, pero esta vez foi definitiva. Jakob Schmid regresou en tren a Regensburg. A viaxe rematara. Pero quedaba unha xoia: o libro. Schmid documentouno todo. Levou un diario das súas peripecias, boas e malas, tirou fotografías, pegou postais e lembranzas no seu libro-álbum, que engordou ata pesar oito quilos. Os balonautas eran xente sinxela, non era de esperar unha análise xeopolítica dunha época convulsa, Jakob tan só escribía o que vivía: o duro que era pero o ben que se sentían na liberdade da viaxe, quen era hospitalario con eles e quen lle botaba os cans, as cidades que lles prestaron e as que non… mais a realidade cóase nas súas páxinas. Pasan por unha exposición ximnástica en Stuttgart e Jakob colecciona souvenirs de clubes deportivos de todo o país e pégaos no libro: aparecen de primeiras cruces gamadas e figuras de idealización da raza aria. Mendicando sempre hospitalidade por onde pasan, relatan que en Schönau foron acollidos e alimentados polo Partido Nazi, “xente simpática”, escriben os balonautas, agradecidos e ignorantes da significancia que podían ter tales simpatías. Presenciaron disturbios e revoltas en Chemnitz, non sabemos de que signo político, mais os policías fálanlles de mortos. Todo o anota Jakob no seu álbum.
Jakob volta ó punto de partida xeográfico, mais en aquel ano e pouco o país se transformara completamente, e a cousa ía virar a peor, como sabedes. Jakob “perdeuse” na súa viaxe a queima de libros “xudaizantes e comunistas” na Neupfarrplatz de Regensburg en 1933, pero seguro que foi testemuña de represalias políticas. E logo virían a Guerra, a masacre, as deportacións… Jakob Schmid morreu nos últimos días da Guerra Mundial en 1945 enrolado do lado da Wehrmacht, cando a derrota dos nazis era inevitable. Unha ducia de anos despois da súa aventura.
Réplica do balón dos Balonautas, exposta no Novo Concello de Regensburg (Foto miña)
E o libro? Durmiu e criou poeira, xunto coa lembranza da aventura, case oito décadas. Descubriuse e recuperouse, nada menos que no 2012, e decontado se puxo en relevancia o seu significado. Naceu un proxecto coordinado por Hubertus Wiendl que non só expón e explica o libro dos Balonautas e o seu tempo senón que ademáis construíron unha réplica do balón-caravana que pensan pasear por toda Alemaña e Europa. Non só para contar a fazaña dos bravos e esforzados balonautas, senón para situala no seu contexto temporal. Falouse moito do nazismo e da guerra, pero menos do seu ascenso, por que se produciu, de por que un pobo apoia de súpeto un populismo violento e homicida. A memoria histórica impedirá que tal desfeita se repita, e por que non facelo cun balón de fútbol xigante.
Engadido:
Como os meus pais me educaron ben, quixen pedirlle ó comisario da exposición e proxecto dos Ballonauten, Hubertus Wiendl, permiso para utilizar as fotos da súa web para este artigo, todas saídas da cámara do mesmo balonauta Jakob Schmid. Accedeu sen problemas, e así mo confirmou esta mesma mañá por correo electrónico. Desde aquí o meu agradecemento. Ich bedanke mich sehr!
Pero, velaquí a feliz casualidade, un par de horas despois estabamos camiñando pola cidade vella de Regensburg cando demos de fociños na Neupfarrplatz co mesmísimo balón dos Balonautas (a réplica, claro) e o mesmísimo Herr Wiendl, o argallante de todo. Abeizoados sexan os móbiles con cámara, que sempre sacan fotos cutres pero que sempre están a man para estas casualidades espontáneas.
Hubertus Wiendl e un servidor, coa réplica do Balón dos Balonautas
Falamos un chisco do proxecto, preguntoume por este blog que estades a ler e eu pola marabillosa lea na que se metera. Contoume a afeizón de Jakob Schmid pola fotografía, que fundiu boa parte do presuposto da viaxe en revelados, con resultados estupendos. Da transcrición do libro dos balonautas que fixo a súa avoa, porque a caligrafía daqueles tempos en Baviera non era a mesma ca hoxe e ninguén dos nosos días era quen de entender a letra de Schmid. E dos prexuízos e da prudencia que impediron sacar esta xoia á luz. Era un libro dos tempos nazis nos que saían cruces gamadas, aquelo era mellor non amosalo en público nas décadas que seguiron á guerra fría por moito contexto no que se lle quixera encadrar. Hai que felicitar á familia Schmid pola súa valentía e polo coidado que tiveron co libro e as fotografías, e por suposto a Wiendl por crear esta oportunidade de reflexión histórica. O balón volverá viaxar polos colexios para participar en proxectos escolares coa rapazada. E Wiendl agasalloume cunha postal, réplica das mesmas que vendían os balonautas, que gardarei como un tesouro.
Que rode o balón!
Ligazóns e documentación:
En español: A fantástica revista futboleira Panenka fíxose eco no seu número de Xaneiro do 2013, aquí reeditado.
En alemán, na páxina do proxecto, onde van informando das súas actividades e posteando as fotografías e documentación histórica desta viaxe. A meirande parte das fotos están tomadas de aquí, tomadas polo propio Jakob Schmid durante a viaxe. Se o alemán non é o voso, hai unha páxina en inglés con vídeos e outra en francés.
Falamos un chisco do proxecto, preguntoume por este blog que estades a ler e eu pola marabillosa lea na que se metera. Contoume a afeizón de Jakob Schmid pola fotografía, que fundiu boa parte do presuposto da viaxe en revelados, con resultados estupendos. Da transcrición do libro dos balonautas que fixo a súa avoa, porque a caligrafía daqueles tempos en Baviera non era a mesma ca hoxe e ninguén dos nosos días era quen de entender a letra de Schmid. E dos prexuízos e da prudencia que impediron sacar esta xoia á luz. Era un libro dos tempos nazis nos que saían cruces gamadas, aquelo era mellor non amosalo en público nas décadas que seguiron á guerra fría por moito contexto no que se lle quixera encadrar. Hai que felicitar á familia Schmid pola súa valentía e polo coidado que tiveron co libro e as fotografías, e por suposto a Wiendl por crear esta oportunidade de reflexión histórica. O balón volverá viaxar polos colexios para participar en proxectos escolares coa rapazada. E Wiendl agasalloume 
Chove en Ningures (pechado) 